Normy czasu pracy według REFA.

Normowanie czasu pracy to ustalanie ilości czasu koniecznego dla realizacji określonego zadania roboczego w danym systemie pracy. Elementami systemu pracy są m.in. pracownicy, środki produkcji, stosowane metody pracy i warunki otoczenia wpływające na pracę. Prawidłowe określenie norm czasowych ma kluczowe znaczenie dla przedsiębiorstwa. Ewentualnie popełnione przy tym błędy mogą mieć poważne konsekwencje.

Zbyt krótkie czasy nie dadzą się dotrzymać w praktyce, a jeśli się dadzą, to kosztem nadmiernego wysiłku. Będzie to prowadziło m.in. do błędów w określaniu terminów realizacji zleceń czy frustracji pracowników. Zbyt długie czasy będą de facto akceptacją marnotrawstwa i w dłuższej perspektywie mogą zagrozić istnieniu przedsiębiorstwa.

Należy przy tym zauważyć, że norma czasu pracy zgodna z know-how REFA, powinna być tak określona, aby była możliwa do dotrzymania przez każdego przeciętnego, przeszkolonego i wprawionego pracownika trwale i bez nadmiernego wysiłku. Zakłada się przy tym, że zarówno stanowisko robocze jak i procesy pracy są ukształtowane w prawidłowy sposób, zgodnie z zasadami ergonomii i organizacji pracy. (Więcej haseł z tego i zbliżonych obszarów w języku niemieckim w leksykonie REFA Consulting).

Struktura normy czasowej zgodnej z know-how REFA.

Norma czasowa określona zgodnie z know-how REFA składa się z dwóch zasadniczych elementów:

• czasu głównego,
• czasu uzupełniającego.

Niekiedy uwzględniany jest także czas odpoczynku (nie należy go mylić z czasem na osobiste potrzeby pracowników, o czym poniżej).

W czasie głównym zawarte są czasy planowych czynności bezpośrednio tworzących wartość, pośrednio tworzących wartość i planowego oczekiwania na zakończenie procesu. Ten ostatni element może być np. czasem oczekiwania na zakończenie pracy automatycznego urządzenia do spawania, gdzie operator uruchamia urządzenie, a spawanie odbywa się już bez jego udziału.

Czas uzupełniający uwzględnia m.in. czas na potrzeby osobiste pracowników (wyjście do toalety, picie wody) i czas na zapewnienie ciągłości pracy (np. wymiana złamanego narzędzia czy smarowanie maszyny w razie potrzeby).

Pomiar czasu uzupełniającego w danym systemie pracy odbywa się zwykle za pomocą:

• obserwacji ciągłej (przynajmniej przez jeden tydzień roboczy),
• obserwacji migawkowej (poprzez dokonanie określonej liczby obserwacji zgodnie z zasadami statystyki matematycznej).

Jeśli stwierdzony wymiar czasu uzupełniającego byłby zbyt wysoki (w stosunku do zaleceń w tym względzie) należy podjąć stosowne działania naprawcze w zakresie organizacji pracy.

Akceptowalny wymiar czasu uzupełniającego uwzględnia się w postaci narzutu procentowego na czas główny.

Jeśli, przykładowo, czas główny na wykonanie danego wyrobu zostałby w wyniku badań określony na 3 minuty, a narzut procentowy czasu uzupełniającego zostałby zaakceptowany na poziomie 10% to norma czasowa dla tego wyrobu wyniosłaby 3 minuty + 18 sekund (10% z trzech minut), czyli 3 minuty 18 sekund. (Należy przy tym wspomnieć, że REFA rekomenduje używanie jako jednostki czasu wielkości HM, gdzie 1 HM = 1/100 minuty).

Warto jeszcze raz podkreślić, że przed zatwierdzeniem normy pracodawca musi mieć dokładną informację ile wynosi czas główny (bez zakłóceń, odpoczynku, potrzeb osobistych) i świadomie podejmuje decyzję o zwiększeniu tego czasu o określony procent, w oparciu o przeprowadzone badania.

Podobnego typu podejście, doliczanie do czasu głównego pewnego narzutu, stosowane jest także w innych standardach normowania czasu pracy.

Klasyfikacja czasów według REFA – złożona lecz użyteczna.

Prowadząc badania nad czasem pracy od 1924 roku REFA stworzyła bardzo szczegółowy system klasyfikacji czasów. Obejmuje on osobne kategorie dla człowieka, środków produkcji i przedmiotów pracy. Każdy rodzaj czasu ma swój symbol, składający się z litery t (oznaczającej czas), litery M,B lub A (określającej człowieka, środek produkcji lub przedmiot pracy) oraz symbolu rodzaju czasu. Dzięki temu, przykładowo, zamiast mówić, że chodzi o czas nieplanowanej przerwy w pracy człowieka wystarczy użyć symbolu tMS. Zamiast mówić o czasie, w którym przedmiot pracy jest przemieszczany pomiędzy stanowiskami wystarczy użyć symbolu tAFT. Stosując tego typu symbole można niezwykle dokładnie opisywać procesy w ramach systemów pracy, a mając dokładne opisy łatwiej jest takie systemy analizować i optymalizować. Przykładowo, jeśli analizując opis przebiegu pracy na danym stanowisku stwierdzimy, że duży udział mają w nim planowe czasy oczekiwania człowieka na zakończenie procesu (tMA), to można rozważyć przydzielenie pracownikowi w tym czasie innych zadań, aby nie oczekiwał bezczynnie. Może to oznaczać np., że pracownik będzie mógł obsługiwać dwa lub więcej automatów zamiast jednego. Na podobnej zasadzie można wykrywać i eliminować zbędne przemieszczanie przedmiotów pracy czy zbyt długie czasy przezbrojeń.

Metody obserwacji i określania czasu pracy.

Normowanie czasu pracy wg REFA oznacza korzystanie z wielu metod obserwacji, pomiaru i określania czasu pracy. Często można spotkać stwierdzenie, że czas pracy jest określany „metodą REFA”. Zwykle oznacza to pomiar za pomocą chronometrażu, który, historycznie rzecz biorąc, był stosowany praktycznie od początków istnienia REFA i być może dlatego jest tak mocno z nią kojarzony. Należy pamiętać, że czas może być mierzony, określany za pomocą wielu metod, jak np.:

• chronometraż (obserwacja procesu pracy i pomiar czasu jego elementów – odcinków przebiegu),
• obserwacja migawkowa (obserwacja procesu w losowo dobranych momentach i interpretacja wyników zgodnie z regułami statystyki matematycznej, z określonym poziomem ufności i przedziałami ufności),
• systemy czasów wstępnie ustalonych (oparte o czasy przypisane ruchom elementarnym człowieka, takim jak sięganie, chwytanie itd.),
• klasy czasów (kwalifikacja procesu do określonej klasy na podstawie porównania jego przebiegu z bazą danych wcześniej określonych czasów procesowych),
• funkcje matematyczne (gdzie czas jest zmienną zależną, a zmiennymi niezależnymi są wielkości wpływające na czas, jak np. pole powierzchni elementu, który należy pokryć farbą. Czas malowania będzie tu funkcjonalnie zależny od powierzchni. Funkcje takie są wyznaczane za pomocą analizy regresji na podstawie wcześniej dokonanych pomiarów czasu dla wybranych wyrobów).

O tym, czy normowanie czasu pracy odbywa się zgodnie z know-how REFA nie decyduje metoda pomiaru czasu lecz sposób klasyfikacji i interpretacji uzyskanych wyników. Metodę pomiaru specjalista REFA dobierze zgodnie z celem i specyfiką badania (czy chodzi o czas główny, czy uzupełniający, czy proces jest realizowany w trybie produkcyjnym, czy planowany itp.).

Leszek Nowaczyk

Certyfikowany trener REFA Bundesverband e.V.

Wersja wpisu z 29.09.2021